العروة الوثقی (شیخ بهائی)مؤلف کتاب العروة الوثقی، بهاء الدین محمد بن حسین حارثی عاملی، شیخ بهایی (۹۵۲ - ۱۰۳۰ ق) می‌باشد. وی از نوابغ علمای شیعه و مفسران امامیه و ادیب شاعر و ریاضیدان می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالی کتابدر این نوشته تفسیر سوره حمد و چند مبحث فقهی همچون اینکه سوره ضحی و الم نشرح و همین طور سوره فیل و ایلاف یک سوره هستند و نظر فقها مبنی بر تواتر در قرائت نماز بیان شده است. تـفـسیر مورد بحث در بیان و تفسیر آیات قرآن کریم است که شامل سوره الفاتحه و قسمتی از سوره بقره می‌باشد. این تفسیر به شیوه جامع ادبی و روان تالیف شده است. ۲ - تفاسیر دیگر شیخ بهائیشیخ بهائی را چند تفسیر دیگر ذکر کرده‌اند بدین شرح: ۱) حاشیة علی تفسیر القاضی بیضاوی، و آن حواشی و تعلیقات چندی است بر تفسیر انوار التنزیل قاضی ابوسعید عبداللّه بیضاوی. نسخه‌هائی از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی (شماره ۶۶۱۲) و کتابخانه ملک تهران (شماره ۲۶۵۵) و کتابخانه اهدائی مشکوة به دانشگاه تهران (شماره ۲۲) موجود است. ۲) حواشی الکشاف، که تفسیر کشاف زمخشری را تعلیقاتی افزوده است. ۳) جـوابـات ثـلاث فی مسائل تفسیریه، در جواب برادرش شیخ عبدالصمد شامل تفسیر سه آیه از آیات قرآن. ۴) الاسئلة التفسیریه، که در پاسخ صالح بحرانی جزائری نوشته و گفته‌اند که دو کتاب اخیر (که آنـهـا را نـمـی تـوان تـفسیر گفت) متحد و یکی هستند زیرا آیات سه گانه مورد تفسیر هم یکی هـستند بدین شرح: «وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّیَاطِینُ عَلَی مُلْکِ سُلَیْمَانَ» . «رَبَّنَا اِنِّی اَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ» . «وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ وَالطَّیِّبَاتُ لِلطَّیِّبِینَ وَالطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَاتِ» ۵) عین الحیاة و آن مانند تفسیر صافی ولی وجیز اللفظ و قلیل المؤونة و صغیر الحجم و جلیل الـمـعـونـة که خود گوید اقل الخلق بضاعة و اکثرهم اضاعة برای برادران دینی که از او خواسته بودند تالیف نموده است. نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه آستان قدس رضوی (شماره ۱۳۵۰) محفوظ است. ۶) تـفسیر شرح قاضی بیضاوی، که گویا با کتاب دیگر او حاشیة علی تفسیر القاضی بیضاوی یکی باشد ولی یک نسخه از آن در کتابخانه وقفی شیخ محمد صالح برغانی در کربلا موجود است. ۷) تفسیر مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، نام دیگر آن مجمع النورین و مطلع النیرین است، کـه اختصاص به تفسیر آیات الاحکام و فقه قرآنی دارد و آن را بعد از کتاب فقهی خود به نام حبل المتین نگاشته است. و در آن از احادیث و روایات مورد وثوق علمای متاخر یاد کرده که بر مقدمه و چهار منهج مبتنی و شامل حدود چهارصد حدیث می‌باشد. [۷]
ترکمان، اسکندر بیک، تاریخ عالم آراء عـباسی، ج۲، ص۹۶۷.
[۸]
اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۰۰.
[۱۰]
خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۷، ص۵۶.
[۱۱]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، الروضة النضرة فی علماء الماءة الحادیة عشرة، ج۵، ص۸۵.
[۱۳]
مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۰۱.
[۱۵]
شیرازی، محمدمعصوم، طـرائق الحقائق، ج۱، ص۱۳۷.
[۱۶]
فکرت، محمدآصف، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قـدس رضـوی، ص۴۰۳.
[۱۷]
فکرت، محمدآصف، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قـدس رضـوی، ص۱۱.
[۱۸]
فکرت، محمدآصف، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قـدس رضـوی، ص۶۴۲.
[۲۰]
بحرانی، یوسف بن احمد،لؤلؤة البحرین، ص۱۶.
[۲۱]
هدایت، رضاقلی خان، مجمع الفصحاء، ج۲، ص۸.
[۲۲]
الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة، ص۱۹۹.
[۲۳]
شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۵۲.
[۲۴]
آزاد کشمیری، محمدعلی، نجوم السماء، ص۲۸.
۳ - ارزش و اعتبار کتاباین کتاب بیش از آنکه فقهی باشد رنگ و بوی تفسیری دارد و به همین نام نیز ملاصدرای شیرازی و میرزا ابراهیم بن صدر دارای تفاسیری می‌باشند. (ذ/ ۴/ ۲۸۲). علاوه بر این کتاب، در تفسیر، «عین الحیاة» و «حاشیة البیضاوی» از شیخ بهایی در دسترس هست. (ذ/ ۴/ ۳۶۵). صاحب اعیان الشیعة در مورد آن می‌نویسد: العروة الوثقی فی تفسیر القرآن خرج منه تفسیر الفاتحة لا غیر. مؤلف در کتاب، به تفاسیر متعددی همچون: ۱. تفسیر التبیان شیخ طوسی (م ۴۶۰ ق) ۲. تفسیر مجمع البیان ثقة الاسلام ابو علی طبرسی (م ۵۴۸ ق) ۳. تفسیر الکشاف زمخشری (م ۵۲۸ ق) ۴. تفسیر البیضاوی قاضی ابو سعید عبدالله بن عمر (زنده در ۶۸۲ ق) استناد نموده است. ۴ - تاریخ تالیفاز تاریخ تالیف کتاب اطلاع دقیقی در دست نیست ولی بنا به آنچه در الذریعة آمده است با توجه به اینکه در آن به حاشیه اش بر تفسیر البیضاوی اشاره کرده است این کتاب پس از آن حاشیه نوشته شده است. ۵ - انتشار و نسخههانسخههای زیادی از آن در دست است از جمله پنج نسخه در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی کهن‌ترین آنها مورخه ۱۰۲۸ ق (شماره ۹۰۵۸) است. این تفسیر در ۱۳۱۹ ق با سه کتاب دیگر شیخ بهائی به نام‌های: ۱ - حبل المتین فی احکام الدین. ۲ ـ الفرائض البهائیة فی الارث. ۳ ـ تفسیر مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین در تهران چاپ سنگی گردیده است. ۶ - پانویس
۷ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن یازدهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۲۶. نرم افزار شیخ بهایی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |